45 saati aşıyorsanız ücrete yüzde 50 zam var
Yüzde 46 ile çalışanlar arasında fazla mesai yapma oranı en yüksek ülke olan Türkiye'de, yaz saati, finans ve tekstil başta olmak üzere yeni fazla mesai nedeni yarattı. Ancak Türkiye'de günde 11 saatin üzerinde mesai yasak. Haftada 45 saat aşılmışsa her saat için normal ücretin yüzde 50 üzeri ücret ödenmek zorunda.
Yaz saati uygulamasının bütün yıla yayılması, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı müfettişlerinin yaptığı denetimler dolayısıyla önceki yıllarda milyonlarca lira fazla mesai cezası ödemek zorunda kalan finans kuruluşları başta olmak üzere yurtdışıyla yoğun iş bağlantısı olan şirketleri nöbetleşe fazla mesaiye yöneltti.
Şirketler özellikle beyaz yakalı çalışanlarını sırayla nöbete bırakma yoluyla, dünya ile iş trafiğini kesintisiz yürütme yoluna gidiyor. Bazı işyerlerinde ise mesai başlangıcını erkene çekme yolu tercih ediliyor. Habertürk'ten Ahmet Kıvanç/Tahsin Akça'nın haberine göre yaz saati uygulaması sonucu Avrupa ile 2, İngiltere ile 3 saate çıkan zaman farkının mesai çakışmasını azaltması zaten dünyada çalışanlar arasında fazla mesai oranında dünya şampiyonu olan Türkiye’de yeni bir neden ortaya çıkardı. Peki Türkiye’de fazla mesai kuralları neler?
10 DAKİKA FAZLA MESAİ YARIM ST KABUL EDİLİYOR
Yasaya göre, işçiler bir günde en fazla 11 saat çalıştırılabiliyor. Fazla çalışma süresi yıllık 270 saati aşamıyor. Fazla çalışma yapan işçiye, normal ücretin yüzde 50’si oranında daha fazla ücret ödenmesi gerekiyor. Kış saatine geçilmemesi, bankacılık sektörünün yanı sıra yurtdışı borsalarla çalışan brokerler ile şirketlerin ihracat ve ithalat departmanlarında çalışan personelin daha fazla mesai yapmasına neden oluyor.
İş Kanunu’na göre, haftalık çalışma süresi 45 saat. Bu süre, haftanın 6 gününe 7.5 saat olarak bölünebilir. Haftada beş gün çalışılan işyerlerinde ise günde 9 saat çalışma yapılabilir. Haftalık 45 saati aşan çalışmalar ise “Fazla çalışma” olarak adlandırılıyor. İşçi ve işveren anlaşırsa haftalık normal çalışma süresi, haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşuluyla farklı şekilde dağıtılabiliyor. Bu durumda, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, 45 saati aşamaz. Buna “denkleştirme” deniliyor. Örneğin, bir hafta 35 saat çalışan işçi, eksik çalıştığı 10 saate karşılık 2 ay içinde herhangi bir haftada 55 saate kadar çalıştırılabilir. İşverenin bundan dolayı fazla çalışma ücreti ödemesi gerekmez. İki aylık denkleştirme süresi toplu sözleşmelerle dört aya kadar artırılabiliyor.
FAZLA ÇALIŞMAYA YILLIK 270 ST SINIRI
Fazla mesai hesabında yarım saate kadar olan süreler 30 dakika, yarım saati aşan süreler ise 60 dakika kabul ediliyor. 1 saat 10 dakika fazla mesai yapan kişinin 1 saat 30 dakika çalıştığı, fazladan 40 dakika çalışanların da 1 saat fazla mesai yaptığı hesaplanıyor. Fazla çalışma yaptırmak için işçinin onayının alınması zorunlu. Yönetmelik, onayın her yılın başında yazılı olarak alınmasını düzenliyor. Fakat, Yargıtay’ın, yazılı onay olmasa bile bir defa fazla çalışma yapıp ücretini de alan işçinin “onay vermiş” kabul edileceği yönünde kararları bulunuyor. Fazla çalışmanın toplam süresi yılda 270 saati aşamaz.
BRÜT ÜCRET İÇİNDEYSE FAZLA MESAİ ALINMAZ
Bazı işverenler çalışanlarıyla yaptıkları sözleşmede, fazla çalışma bedelinin brüt ücretin içinde olduğunu, ayrıca fazla çalışma ücreti ödenmeyeceğini belirtiyor. Yargıtay, işçi tarafından böyle bir sözleşmenin imzalanmış olması durumunda, ayrıca fazla çalışma ücreti talep edilemeyeceği yönünde karar veriyor. Ancak, Yargıtay kararlarına göre, bu şekilde sabit ücrete dahil edilebilecek fazla çalışma süresi yıllık 270 saati aşamaz. 270 saati aşan fazla mesai için ayrıca ücret ödenmesi gerekiyor.
HAKKANİYET İNDİRİMİ YAPILIYOR
İşçilerin fazla mesai talebiyle açtığı davalarda yazılı kanıt varsa, mahkemeler bunun üzerinden karar veriyor. Ancak, yazılı bir kanıt yoksa, tanıkların anlatımlarına dayanarak fazla mesai tespiti yapılıyorsa mahkemeler yüzde 25- 30 oranında hakkaniyet indirimi yapabiliyor. Örneğin, kişi yıl boyunca her gün 2 saat fazla mesai yaptığını iddia etmişse, mahkeme günde ortalama 1.30 dakika çalışıldığı yönünde karar verebiliyor.
7.5 STE İSTİSNA İŞLER VAR
İş Kanunu, akşam saat 20.00 ile sabah 06.00 arasını “gece” olarak kabul ediyor. İşçilerin gece 7.5 saatten fazla çalıştırılması yasak. Ancak, bunun da istisnaları var. Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin “yazılı” onayı alınarak 7.5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabiliyor. Gece 7.5 saatten fazla çalışan işçi, haftalık 45 saatten az çalışsa bile fazla mesai ücretine hak kazanıyor.
TÜRKİYE’DE ÜCRETLİLERİN ORTALAMA ÇALIŞMA SÜRESİ
% 19’u 55 saat
% 21.4’ü 65 saat
% 8.8’i 75 saat